SYN
Nadstaw ucho. Słyszysz? Tam na wsi pies ujada. Uważaj. Spójrz, wyostrz wzrok, może zobaczysz, jak ćma trzepocze cienkimi skrzydłami, a liść pod pająkiem ugina się miękko. Może to Mamuna? Może Siubiela do sieni się skrada? Tam syn się narodził. Chodzą plotki, że we wsi obok dzieją się dziwne rzeczy. Wiesz gdzie to?
Spektakl powstał na bazie opowiadania Mirosława Miniszewskiego pt. „Podmieniony Syn”.
reżyseria: Karol Smaczny, Mateusz Smaczny, Marcin Tomkiel
muzyka: Michał Górczyński
wsparcie literackie i tekst piosenki: Malika Tomkiel
scenografia i lalki: Karol Smaczny, Marcin Tomkiel
głosów użyczyli: Danuta Kierklo, Paweł Aigner, Ryszard Doliński
recorded by: Jakub Rutkowski
photographed by: Ania Dakowicz, Asia Sieczko, Bożena Cywaniuk, Jarosław Popławski, Michał Strokowski
poster by: Klara Wysocka
obsada:
Karol Smaczny
Mateusz Smaczny
Marcin Tomkiel
Spektakl zrealizowano w ramach Stypendium Prezydenta Miasta Białegostok
i wsparciu Białostockiego Teatru Lalek.
RECENZJE
(…) twórcy wykonują skrót: od ludowych źródeł z impetem wpadają we współczesność. Uniwersalizm tej historii szokuje i długo pozostawia widza pod jej urokiem.
Tak wiele i tak mało zarazem… Trzech aktorów w 45 minut realnie przedstawia i zestawia polską mentalność wsi w opozycji do przesądów świata fantastycznego. Niepełnosprawności i wszelkie ułomności, jakich społeczeństwo nie może i nie chce zaakceptować oraz próby radzenia sobie z tym, tworzenie wyimaginowanego świata pełnego Mamunów i Siubieli – tym zajmuje się tu „Wolność”.
Okazuje się bowiem, że ta zabawna, ale i bardzo mroczna historia posiada konkretne rozwiązanie sugerowanej od pierwszych chwil tajemnicy. Zagadki, która okazuje się być dużo mocniej, niż nam się do końca prawie zdawało, osadzona w tematach tożsamościowego (nie)rozpoznania, inicjacji, wykluczenia i reintegracji. Piękna, rzadka w swojej unikalnej formie opowieść o dojrzewaniu do roli ojca, matki, syna. Do siebie samego.
Wypowiedź
Profesora Marka Waszkiela o „Synu” podczas
57. Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego KONTRAPUNKT 2024:
Jelenia Góra, 2 maja 2023 r.
Jest coś przyjemnego, ale i wielce niepokojącego w medytacji nad tegorocznym idiomem PESTKI: U ŹRÓDŁA. Odnosi nas on do powrotu, albo może bardziej podróży gdzieś w głąb, do zwrócenia twarzy w inną niż zwykle stronę. Ale właśnie w którą? Czy wstecz? Czy do wewnątrz? Czy jeszcze dalej poza horyzont? U źródła możemy dopatrywać się rzeczy podstawowych, tych które nas budują jako ludzi, tych które nas spajają w sieci wzajemnego zrozumienia. U źródła leżą wspólne historie, w których mamy szansę się przeglądać, z którymi w pewien magiczny i nieuchwytny sposób utożsamiamy się na wielu różnych poziomach, ale utożsamiamy się absolutnie wszyscy. U źródła są emocje, kolory i sensy. I tam gdzieś pomiędzy tymi wszystkimi sprawami jest też Teatr – coś wspólnego i coś magicznego, coś co nas łączy. Taki rodzaj spotkania w Teatrze to wielka rzecz, to olbrzymia siła. Nie da się przejść koło niej obojętnie. I są osoby, którym tę siłę udało się w tym roku ożywić na scenie. Więcej, udało im się sięgnąć do źródeł i wydobyć z nich angażującą i głęboką historię – a przy tym opowiedzieć ją z wielką dawką poczucia humoru. Te osoby to Karol Smaczny, Mateusz Smaczny, Marcin Tomkiel i Malika Tomkiel z Grupy Wolność. Spektakl SYN jest poruszający na bardzo wielu poziomach zaczynając od mistrzowskiego grania lalką po współczesny wydźwięk finału genialnie punktującego tę archetypiczną opowieść. Artyści z Grupy Wolność wykazali się niesamowitą czułością wobec swoich lalek. Ich opowieść ani razu nie popada w patos czy dydaktykę, za to jest prowadzona z konsekwencją. A niesamowita wyobraźnia sceniczna, precyzja i humor przenoszą widza w inne światy. W głąb i do źródła. Warto zaznaczyć, że pomimo wszystkich mrugnięć okiem i humoru, historia i lalki były zawsze traktowane poważnie. Co więcej, w spektaklu SYN nie ma zbędnych elementów, wszystko w genialny sposób pracuje w służbie tej opowieści, jak choćby muzyka Michała Górczyńskiego, stanowiąca niezależnego bohatera tego świata. To wielka przyjemność móc obcować z Teatrem tak pełnym w znaczenia, a mimo wszystko skromnym. To wielka przyjemność dotrzeć do źródeł naszych wspólnych opowieści.
(…) artyści, pokazując historię o Podmienionym synu Miniszewskiego, przede wszystkim stawiali pytania, na które widownia musiała sama sobie odpowiedzieć. Było to rozwiązanie o wiele bardziej dojrzałe niż szafowanie morałami czy naukami o inności, równości i tolerancji, czego z początku się obawiałem. Z pewnością pomógł w tym metateatralny charakter przedstawienia, podczas którego artyści wychodzili ze swoich ról, komentując wydarzenia, dorzucając swoje uwagi czy komunikując się technicznie, jakby na próbie generalnej. Dramaturgia spektaklu godna była najlepszych polskich teatrów współczesnych. Nie powinno więc dziwić, że Syn został nagrodzony kryształową pestką na Festiwalu Teatrów i Kultury Awangardowej PESTKA 2023 w Jeleniej Górze. Białostocka Grupa Wolność pokazuje, że teatr awangardowy, teatr współczesny nie musi być zasilany gargantuicznymi pokładami kontrowersji oraz bulwersującymi środkami wyrazu, aby być sztuką najwyższej próby, sztuką rozumiejącą, poruszającą i opowiadającą o rzeczywistości dotyczącej każdego.
Jednym, ostatnim zdaniem wolnościowcy zawracają do współczesnych nas i rozstrzeliwują tę współczesność, a widza zostawiają ze spuchniętymi dłońmi od klaskania, pokazując jak bardzo głęboko wciąż jeszcze tkwimy w sferze mitów i przesądów światło ćmiących…
Nie sposób nie zachwycić się lalkami. Niezbyt urodziwymi, kostropatymi, słowem – intrygującymi. Podmieniony syn ma dużą głowę, a oczy szerzej rozstawione, ciemne, takie elfie. Dzieci w szkole mają głowy lalek dla dzieci, ale wcale takie niewinne nie są. Kolejny lalkowy bohater – mężczyzna duszony przez zjawę – to dużych rozmiarów lalka pod kroplówką mówiąca głosem Pawła Aignera, reżysera współpracującego z Białostockim Teatrem Lalek, który na koncie ma wiele znakomitych spektakli, m.in. „Garderobiany” czy „Texas Jim”. Pod kroplówkę podłączona jest również lalka nauczycielki (głosu użycza jej aktorka Danuta Kierklo). Wreszcie lalka ojca w finale mówiąca głosem aktora Białostockiego Teatru Lalek – Ryszarda Dolińskiego. Do tego oszczędne światło, punktowe lampki i woń nikotyny z palonych na scenie papierosów. Muzyka Michała Górczyńskiego – jak nazwa Grupy – jest pełna wolności, oddechu, wspaniale jazzująca i współgra z tym, co dzieje się na scenie.
Twórcy nie każą nam wierzyć w fantastyczną historię, oglądamy scenariusz obudowany metateatralną ramą: począwszy od wychodzenia z ról, korzystania z prywatnych tożsamości aktorów, komentowania akcji, na uwagach technicznych skończywszy. Scenariusz, z dużą dozą bezpretensjonalnego i czarnego humoru, skrzy się gawędziarskimi dygresjami. Sukces „Syna” dopełniają pysznej urody lalki, którymi ich autorzy Karol Smaczny, Marcin Tomkiel, plus Mateusz Smaczny animują mistrzowsko, oraz jazzująca muzyka Michała Górczyńskiego (klarnet kontrabasowy!). Wszystko to złożyło się na pozbawioną słabych punków, bezkompromisową, niecodzienną formalnie opowieść o wykluczeniu i akceptacji.
Wiktoria Formella | źródło
NAGRODY I WYRÓŻNIENIA
– Główna nagroda KRYSZTAŁOWA PESTKA na Festiwalu Teatrów I Kultury Awangardowej PESTKA 2023 Europejskie Spotkania Teatralne,
– Nagroda dla najbardziej obiecującego aktora-lalkarza młodego pokolenia POLUNIMA dla Marcina Tomkiela za rolę w spektaklu Syn,
– Najlepsze przedstawienie teatru lalkowego według miesięcznika „Teatr” w rankingu „Najlepszy, najlepsza, najlepsi w sezonie 2023/2024”,
– Nagroda im. Jana Wilkowskiego przyznaną przez Sekcję Teatrów Lalkowych ZASP,
– Nagroda za najlepszą muzykę dla Michała Górczyńskiego – 30. MFTL „SPOTKANIA”,
– Nagroda Główna Festiwalu Plastyki Teatrów Lalki i Formy Słupsk 2024 ufundowaną przez Marszałka Województwa Pomorskiego,
– Pierwsza nagroda Jury Festiwalu Plastyki Teatrów Lalki i Formy Słupsk 2024,
– Nagroda aktorska Związku Artystów Scen Polskich,
– Pierwsza nagroda na Trinationalen Theaterfestivals J-O-Ś w Zittau 2024,
– Wyróżnienie za animację, lalki oraz muzykę według Subiektywnego Alfabetu Teatralnego 2024 Arama Sterna.
FESTIWALE
Spektakl prezentowany na:
– 30. edycji Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek ,,Spotkania” Toruń 2024,
– 30. edycji Międzynarodowego Festiwalu Sztuki Lalkarskiej Bielsko-Biała 2024,
– XVIII Międzynarodowym Festiwalu Teatru Lalek i Animacji Filmowych dla Dorosłych LALKA TEŻ CZŁOWIEK Warszawa 2024,
– IV Festiwalu ART WEEKEND Białystok 2024,
– 30. jubileuszowym Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Performatywnych A Part Katowice 2024,
– II Festiwalu Plastyki Teatrów Lalki i Formy Słupsk 2024,
– Trinationalen Theaterfestivals J-O-Ś Zittau 2024,
– 57. Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym KONTRAPUNKT Szczecin 2024,
– Festiwalu Teatrów i Kultury Awangardowej PESTKA 2023 Europejskie Spotkania Teatralne,
– V edycji Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Lalek dla Dorosłych „Metamorfozy Lalek” 2023,
– X Międzynarodowym Festiwalu Szkół Lalkarskich LALKANIELALKA 2022.
poster by: Klara Wysocka
